Er zijn zo van die tentoonstellingen waar je met een niet zo fijn gevoel buiten stapt. Dat had ik onlangs voor. Maar dat was niet erg. Want het was ook niet de bedoeling van die tentoonstelling om mensen een fijn gevoel te geven. Wél om ze een stuk van onze geschiedenis te laten zien die nooit vergeten mag worden, of nog beter: dringend wat meer aandacht mag krijgen. Want dat stuk geschiedenis heeft nog altijd een negatieve invloed op veel mensen. En "we" doen niet voldoende om dat recht te zetten wat mij betreft.
Zoals op vele werkplekken, gaan wij ook ook met ons team 1 keer per jaar op stap. Die uitstap wordt telkens georganiseerd door 2 collega's. En de collega's van dit jaar planden oa een bezoek aan de tentoonstelling 'recaptioning Congo' in het fotomuseum in Antwerpen.
Ik ga zelden met een gids naar een museum. Ik gebruik zelfs zelden audiogidsen als ze er zijn. maar onze collega's hadden voor deze tentoonstelling wél een gids voorzien en dat maakte het bezoek toch indrukwekkender dan zonder.
Ik weet niet wat jullie op school hebben geleerd over Congo en de kolonisatie. Maar bij mij - geboren in 1967 - was dat niet erg waarheidsgetrouw. We leerden over arme <<woord dat ik niet wil uitspreken>> die moesten ontwikkeld worden. Af en toe kwam er een pastoor, pater of nonneke wat spannende en stichtend bedoelde verhalen vertellen over het land dat zij wilden beschaven door er het christendom te brengen. En dat is het zowat.
Op vele jongetjes en meisjes van vooral oudere generaties als de mijne hadden die verhalen een betoverend effect en daardoor had zowat elke familie - ik ook - wel zijn tante nonneke of nonkel pater in een land waar "beschaving" moest gebracht worden (in mijn geval eentje in Brazilië, al was dat land wel geen kolonie meer).
De tentoonstelling die we bezochten staat in het fotomuseum; En dat betekent dat het museum foto's gebruikte als medium om te tonen wat de mensen hier te zien kregen en wat de realiteit was. De tentoonstelling laat zien hoe er in onze contreien propaganda werd gevoerd om een bepaalde sfeer te creëren rond Congo en de kolonisatie, maar laat ook zien wat er écht gebeurde en hoe de Congolezen zichzelf zagen.
En dat vond ik heel sterk.
Veel mensen zij zich daar niet van bewust maar Congo was in eerste instantie geen kolonie van België. Congo was persoonlijk bezit van Koning Leopold II die het land gebruikte om er in erbarmelijke omstandigheden rubber te laten verbouwen door de plaatselijke bevolking. De winst van die rubberhandel was voor de koning.
De gids vertelde ons over hoe de witte toezichters in dienst van de koning kogels kregen om mensen te doden als ze niet voldoende rubber oogstten.
Omdat die kogels enkel daar voor gebruikt mochten worden, moesten ze dat bewijzen door een hand of voet van de neergeschotene te tonen.
Maar het zooitje ongeregeld - want dat waren het in die tijd - dat in dienst van de koning stond gebruikten de kogels soms ook voor andere dingen en om geen problemen te krijgen over de 'verspilde' kogels, hakten ze ook voeten en/of handen af van nog levende Congolezen.... .
Uiteraard kregen de mensen in België dat niet te horen.
Deze wanstoestanden zijn uiteindelijk aan het licht gekomen doordat Britse fotografen een aantal verminkte mensen konden fotograferen en deze foto's de wereld in stuurden om te tonen wat er in Congo gebeurde. En dat leidde tot een groot schandaal.
Als gevolg daarvan werd Congo een kolonie van België en België stelt een heel propagandamachine in werking om aan te tonen dat het daar eigenlijk is zoals hier. De bedoeling is het blazoen wat op te poetsen na de wandaden van Leopold II, maar ook om mensen uit België te overtuigen om de stap te zetten naar ginder te gaan.
Want er waren daar nog altijd veel economisch lucratieve zaken te doen (wat leidde tot het leegroven van de natuurlijke rijkdommen van het land, iets waar nog altijd geen einde aan is gekomen).
Journalisten die naar Congo gingen, waren overigens niet vrij om er onafhankelijk hun werk te doen: ze werden heel de tijd begeleid.
Foto's maken een belangrijk deel uit van de propaganda die men hier brengt, en die foto's worden zelfs vaak genomen door Afrikaanse fotografen die in opdracht stereotiepe foto's maken van hun landgenoten maar daarnaast los van hun opdracht ook de Congolezen vastlegt zoals ze zijn, zoals ze zichzelf zien.
Ik vond deze 2 beelden die min of meer op dezelfde moment genomen werden daar een goede illustratie van: Let ook op de gezichtsuitdrukking van de mensen op de foto's ...
In den beginne is de propaganda nog vooral gericht op de achterblijvers in België. Maar na de 2de wereldoorlog worden ook de Congolezen zelf doelwit van de propaganda. Er verschijnen tijdschriften waarin foto's staan van zwarte en witte mensen in min of meer dezelfde settings, er ontstaat een groep van middenklas-Congolezen - 'évoluées' genoemd - die allerlei privileges krijgen en ruimschoots in propaganda worden gebruikt. Ze krijgen die 'titel' niet zomaar: ze moeten aan allerlei financiële- , vestimentaire en opleidingsvoorwaarden voldoen en men komt in hun huizen controleren of ze echt wel leven naar de normen van de witte burgerlijkheid en gezinsleven. De hoop is dat deze sfeerschepping ervoor zal zorgen dat de steeds toenemende drang naar emancipatie en onafhankelijkheid van de Congolezen zal temperen.
De indruk wordt gewekt dat men het land 'ontwikkeld': men legt spoorwegen en wegen aan, men leidt mensen op ... . Maar die ontwikkeling dient maar 1 doel en dat is niet het belang van de mensen die daar wonen maar wel die van de economische activiteiten die er nog steeds plaatsvinden. De rubber moest vervoerd worden bijvoorbeeld. Maar de Congolezen zelf mochten de treinen niet gebruiken, mochten zich zonder toestemming niet verplaatsen en heerste er een avondklok voor hen.
Foto's die door Afrikaanse fotografen worden gemaakt, tonen alweer een andere werkelijkheid dan wat er in deze tijdschriften te zien is.
Zo is er de Angolese fotograaf Jean Depara die na de avondklok in de wijken waar de Congolezen wonen op beeld vastlegt hoe men daar echt leeft en de mensen op foto hun waardigheid teruggeeft door ze af te beelden als wie ze écht zij ipv als een georkestreerd onderdeel van een door onze staat georganiseerde propaganda.
Na de tentoonstelling moest ik oa denken aan de vele keren dat activisten eisten dat standbeelden van Leopold II uit het straatbeeld zouden worden verwijderd omdat hij verantwoordelijk is voor gruwelijke misdaden tegen de menselijkheid in Congo. En ik moest terugdenken aan het compromis dat ik kon lezen op het plaatje dat aangebracht werd naast het heroïsch beeld van Leopold II in Oostende en hoe misplaatst die tekst is ... . Dat beeld hoort daar - minstens niet in zijn huidige vorm - niet meer thuis ...
En ik moest ook denken aan hoe propaganda van alle tijden is: ook nu kunnen we nooit zeker zijn dat info die we nu krijgen niet georkestreerd werd met een bepaald doel. We hebben anno 2022 veel meer mogelijkheden om een zicht te krijgen op wat er elders in de wereld gebeurt, maar er zijn helaas ook veel meer mogelijkheden om info te manipuleren.
Ik probeer me daar bewust van te zijn en info die ik krijg met een kritische blik te bekijken. Maar ik ben ervan overtuigd dat we allemaal elke dag wel een paar keer "blaaskens wijsgemaakt" worden .... . Soms ietwat onschuldig (influencers, reclames ... ), maar vaak ook niet (kijk maar naar de officiële info over het Pfas verhaal en vergelijk dat met de info van journalist Thomas Goorden, of in oorlogsconflicten waarin propaganda regelrecht als wapen wordt gebruikt, de manipulaties van verkiezingen in oa de USA, de complotdenkers met hun fake news ... ... ) .
Deze tentoonstelling loopt nog tot 15 januari 2023 en is een echte aanrader omdat ze zo relevant is.
Nog dit: ik ben geen geschiedkundige en ben zeker ook niet gespecialiseerd in het thema kolonisatie en Congo. Ik heb hierboven verteld wat ik gezien heb op de tentoonstelling, wat ik me herinner van de verhalen uit mijn kinderjaren, de dingen die ik er hier en daar over gelezen heb en wat de gids ons vertelde.
Moesten er fouten in mijn tekst staan: laat het me zeker weten!
Het is een beetje een gelijkaardig verhaal als in het Kon. Museum voor Midden-Afrika in Tervuren. Er wordt alleen getoond wat wij mogen weten maar wat er zich tijdens de kolonisatie écht allemaal heeft afgespeeld daar in Afrika (én of het er nu zoveel beter is ...) daar hebben we het raden naar. Dat weet zelfs een goede gids niet.
BeantwoordenVerwijderenKlopt, ik ben nog niet durven gaan kijken in Tervuren eerlijk gezegd... .
Verwijderen